Wirus małpiej ospy, wirus ospy prawdziwej

Jeszcze nie zakończyła się pandemia wirusa SARS-CoV-2, a już kolejna zaraza nam grozi. Po dwóch latach dominacji wirusa RNA wywołującego COVID-19 pojawiają się od kilku dni niepokojące informacje o wirusie DNA, który wywołuje małpią ospę. Wirus małpiej ospy (ang. monkeypox) należy do rodzaju Orthopoxvirus i jest spokrewniony z wirusem ospy prawdziwej (ang. smallpox). Ospę prawdziwą udało się całkowicie wyeliminować. Jednak wirus ospy prawdziwej nadal istnieje, obecnie przechowywany jest tylko w laboratoriach i stanowi potencjalnie poważne zagrożenie w rękach terrorystów, jako broń biologiczna.

W ciągu ostatnich dni przypadki małpiej ospy zdiagnozowano w co najmniej dziewięciu europejskich państwach - Belgii, Francji, Niemczech, Włoszech, Portugalii, Hiszpanii, Szwecji i Wielkiej Brytanii, w Szwajcarii, a także w USA, Kanadzie i Australii.

W Wielkiej Brytanii pierwszy przypadek małpiej ospy wykryto 7 maja u pacjenta, który powrócił z Nigerii, tam też najprawdopodobniej się zakaził.

18 maja 2022 r. mieszkaniec USA uzyskał pozytywny wynik testu na ospę małp po powrocie z Kanady do USA. Centrum Kontroli i Prewencji Chorób (CDC) bada ten przypadek. Na dzień 18 maja 2022 r. w USA nie stwierdzono żadnych dodatkowych przypadków małpiej ospy. CDC śledzi również kolejne skupiska zgłaszane również w Europie. 

Przypadki obejmują osoby, które identyfikują się jako mężczyźni uprawiający seks z mężczyznami. Uwaga! Wysypkę związaną z ospą małp można pomylić z innymi chorobami przenoszonymi m. in. drogą płciową spotykanymi w praktyce klinicznej (np. kiła wtórna, opryszczka, wrzód wrzód i półpasiec). Jednak wysoki wskaźnik podejrzenia ospy małpiej u takich mężczyzn jest uzasadniony, jeśli mieli kontakt z podejrzeniem lub potwierdzonym przypadkiem ospy małpiej.

Niby niegroźna choroba, bo stosunkowo mało zakaźna, ale jeszcze mało wiemy o etiologii tego wirusa, o drogach szerzenia tej odzwierzęcej choroby. Nieznany jest rezerwuar zwierzęcy, ale podejrzewa się, że są to drobne zwierzęta np. wiewiórki, szczury, ale też naczelne.

Wirus małpiej ospy należy do rodzaju Orthopoxvirus w rodzinie Poxviridae. Rodzaj Orthopoxvirus obejmuje również wirus ospy (wywołujący ospę prawdziwą), wirus krowianki (stosowany w szczepionce przeciw ospie prawdziwej) i wirus ospy krowiej. Ospa małpia (ang. monkeypox) spokrewniona jest z wirusem ospy prawdziwej (ang. smallpox), jednak jest dużo łagodniejsza.  

Ospa małpia po raz pierwszy została odkryta w 1958 roku, kiedy w koloniach małp trzymanych w celach badawczych wystąpiły dwa ogniska choroby podobnej do ospy prawdziwej, stąd nazwa „małpia ospa”.

Pierwsze przypadki ospy małpiej wykrytej u ludzi, jako odzwierzęcej choroby wirusowej potwierdzono w latach 70. XX wieku w zachodniej i środkowej Afryce. Choroba pojawiła się wówczas wśród małp. Natomiast rezerwuar zwierzęcy nie jest do końca zdefiniowany.

Choroba zaczyna się od objawów grypopodobnych, dodatkowo pojawiają się na twarzy, a później na całym ciele wykwity skórne - plamy, pęcherzyki, krosty, strupy. Po 2 do 4 tygodniach wykwity przysychają i odpadają.

Główna różnica między objawami ospy prawdziwej i ospy małp polega na tym, że ospa powoduje puchnięcie węzłów chłonnych (limfadenopatia), podczas gdy ospa prawdziwa nie.

Wirus przedostaje się do organizmu przez uszkodzoną skórę (nawet jeśli nie jest to widoczne), drogi oddechowe lub błony śluzowe (oczy, nos lub usta). 

Po kontakcie z zakażonymi zwierzętami lub ludźmi należy przestrzegać higieny rąk. Na przykład mycie rąk mydłem i wodą lub używanie środka do dezynfekcji rąk na bazie alkoholu.

Ospa prawdziwa była niebezpieczną, śmiertelną chorobą wirusową. Wywołana przez ortopoxywirusy, przenoszące się drogą kropelkową. 

Zdarza się także tzw. czarna ospa, kiedy dochodzi do wylewów krwi do pęcherzyków, a także do częstych powikłań, np. zapalenia jąder, mózgu i zaburzeń krążenia. Ospa prawdziwa była przyczyną wielu epidemii w przeszłości. Jednak dzięki masowym szczepieniom ochronnym, prowadzonym na całym świecie do 1972 roku lub nawet dłużej (w Polsce do początku lat 80.), udało się ją całkowicie wyeliminować. 

Tradycyjnie stosowaną szczepionką na ospę była odkryta jeszcze w 1796 roku przez Edwarda Jennera szczepionka wykorzystująca wirusa krowianki - wirusa ospy krów (łac. variola vaccinia), bliskiego krewniaka wirusa ospy prawdziwej. Wirus tej nie jest groźny dla człowieka i nie wywołuje choroby. Układ odpornościowy osoby zaszczepionej uczy się rozpoznawać jednocześnie vaccinię jak i spokrewnionego z nim wirusa ospy, dlatego szczepionka ta jest bardzo skuteczna.

U osób zaszczepionych na ospę prawdziwą, a dotyczy to ludzi powyżej 40 r. ż., (bo w 1980 eradykowano czyli całkowicie zwalczono wirusa ospy na całym świecie) powstają w miejscu szczepienia charakterystyczne blizny tzw. „krowie przydatki”. Podobna blizna pozostaje też po obowiązkowej szczepionce BCG przeciwko gruźlicy (na lewym ramieniu). To efekt procesu naciekowo-zapalnego. Blizna świadczy o dobrej odpowiedzi immunologicznej. Chociaż w przypadku BCG obecność blizny nie jest wskaźnikiem skuteczności szczepienia. Żadne inne szczepionki nie wytwarzają takiej reakcji.

Prawdopodobnie ludzie, którzy w przeszłości zostali zaszczepieni na ospę prawdziwą są w 85 % odporni na ospę małpią.

Szczepienia przeciw ospie wietrznej nie chronią przez ospą prawdziwą i małpią

EDIT

10 czerwca 2022 odnotowano w Polsce pierwszy przypadek  ospy małpiej. Potwierdzony przez PZH.

Resort Min. Zdrowia opublikował też wówczas m.in. instrukcja dla placówek medycznych, dotyczącą pobierania i przekazywania próbek materiału do badania. W wytycznych wskazano także m.in., że podstawowym zalecanym materiałem do badania diagnostycznego jest materiał ze zmian skórnych, w tym wymazy z powierzchni zmiany lub wysięku, łuski z więcej niż jednej zmiany lub strupy ze zmian. Określono także inne uzupełniające materiały kliniczne. Opisano także m.in. sposób przechowywania i transportu.

Szef Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) Tedros Adhanom Ghebreyesus informował w środę, że poza afrykańskimi krajami endemicznymi wykryto już ponad tysiąc przypadków zakażenia małpią ospą. Obecność wirusa stwierdzono w 29 państwach. Podkreślił, że nie stwierdzono jeszcze ani jednego przypadku śmiertelnego. Przypadki zakażenia wirusem małpiej ospy zarejestrowano ostatnio m.in. w Niemczech, Szwajcarii, Hiszpanii, Belgii, Włoszech, Portugalii, Wielkiej Brytanii, na Węgrzech, w Austrii i Szwecji.

Źródło:

https://www.cdc.gov/poxvirus/monkeypox/index.html